Tuesday 1 February 2011

Zomi Numei le Hangsanna: Numeite’ Hangsanna in Bang Hiam?

I. Thukonghong: Numeite’ Hangsanna in Bang Hiam?

“Numei hangsawk akpi kihta…” ci in numeite’ hangsanna pen akpi kihta ciangin Zomi pasalte’n ih ciamteh hi. A hizong in Zomi sung zongah pasal te tawh liangko kikim in galdo numei zongh ih om zel hi. Gth: Siallum kulh kidona ah Mikang galkapte’ sih le nan in a do lak ah Zomi numei tam sim kihel ahi hi. Tua ahih le numeite’ hangsanna pen bang tawh teh thei ding ih hi hiam?
Tu hun ciang in leitung gam tuam tuam ah numei galkap troop zongh om a, gal sim tatak a hikei phial uh zong in galsim ngam ding dinmun ah ki trained sa vi ve ahi hi. Tua a hi le galsim ngam te numei hangsan ih ci ding hiam? Koi bang te numei hangsan tatak ih ci ding hiam? Innkuan sungah pasalte’ a kihta lo te maw? A hikei le pasalte’ ukna nuai a launa tawh a bik khikhe te maw? Kiim le paam tawh ki tawng ngam te maw? Kilemna bawl ding a lau lo te? A hikei le gul lawng ngam te maw?

II. Korean Numeite Hangsan Thei Mahmah uh: Gul le Thaltang Tawi Khawm Ngam

A tung a thulu tawh nung kum 2010 bei kuan November sung Sengam ah 16th veina Asian Game kimawlna pi ah, numei hangsante lak pan thalkap hangsante thu k’ong suak sak ngei hi. Korea numei te’n championship ngah uh a, leitungah 4 vei a champion na uh ahi hi. A mau team bek in a khatna ngah den ahiman in a thusim uh a kikan sim ciang a khut uh tawh gul lawng in tawi sak ngiat cih thu ki thei khia hi.
Tua in thalkap-kidemna ah mitampitak mai le kidempihte’ mai ah pathau lo in pressure nasia mahmah nuai ah lungmuang sak mah mah cih ki mu thei hi. Mui liim na ding pen lungsim patau lo ding, lung muang mah mah ding kisam cihna hi. Team coach nu Cho Eun-Sin in tu tung takteh a thusim uh mi’n theihsak ta ahiman in lamdang sa hi. Tu tung a team te leitung ah 4 vei kizom championship a ngah pihna hi ta hi.
Thalkap muiliim ih gen leh, Ciimnuai pan tuan khiat khit Pu Thuantak suan Pu Vanglawk in a tapate thum mui bun ding a deihna in thal kap kidem sak a, a muiliimna zui in ‘Thuklai’, ‘Limkhai’, le ‘Hangsawk’ ci in min a phuahna tangthu khawng hong phawk sak kik ahi hi.

III. Zomi Numeite Hangsan’na’ng Bang Lawng Sak Ding Hiam?

Korean numeite hangsanna ding gul ki lawng sak a, Sen numei team te leuleu zoo sungah sahang’ tawbo lawng sak uh ci hi. Tua tawh kizom in “Zomi numeite hangsanna ding bang lawng sak le’ng hoih ding hiam?” cih dotna khat k’ong neih pen; Zomi numei khat in a nuai a bang in hong respond kik ahiman ka lung a dam hi.
“lawnna pen hangsanna a hiam? no lawnsak khempeuh a lawng ding in ong um maw?”
Dotna tungah dotbekna ahi hi: hih dotbekna a tom in dawng ding hi le’ng lawnna pen hangsanna hi pah tuan sam lo mah hi. Hangsanna ding kisinna training a gen nuam ih hi zaw hi. “No lawnsak khempeuh a lawng ding in hong um maw?” cih dotna gemgam mawk leuleu pen, pasalte’ dawn’ ngam pak loh ding thu ahi hi. Bang hang hiam cih le, ‘no lawnsak khempeuh’ acih pen pasalte tung ah a cihnopna hi le kilawm a, ‘a lawng ding in ong um maw?’ cihna sung ah ‘ko’ cih ‘numeite’ lam pan ‘lungphona’ khat lai gual sung ah ki mu khia thei ahi hi.
Bang bang ahizongh in Zomi numeite in leitung level in hangsanna hong neih theina ding training kisam mah mah ta ahi hi. Tua training pia ding pen pasalte hi tuan lo in, numeite mah hi le kilawm hi. A tung a Asian game sung a numei thalkapte’ trainer te pasal hi loin, numei ahi uh hi. Numei le numei ki train uh a ‘gul lawng ngam ding’ le ‘sahang taw lawng ngam ding’ in ki sawl uh ahi hi.
Tua ahi le lawn’ ngamna in hangsanna hiam? Hi pah lo hi: hangsanna a piangsak kisinna hoih ‘special training’ ahi hi. Tua hangsanna in a lungsim lian sak a, leitungah kiktak nei loin, kidemna te ah lungmuangtak in kidem thei, mui bun mah mah sak cihnopna ahi hi. Thaltang khempeuh phial in 10 point vi ve kha mawk ahiman in kuama’ dem zawh ding uh hi lo mawk hi.Tu hun a ih zat kammal ‘nasia,’ ‘khauhpai’ ih cih te Zokam in ‘mui bun’ ki ci in ka nei hi. Mui bun ding ih ut le kisinna training khauhpai zek kisam cihnopna ahi hi. Zomi numeite hangsanna ding in a pantah siam ding trainers hoih le mui bun makai ih kisam hi.

IV. Numeite’ Hangsanna Bang tawh Teh Ding Ih Hi Hiam?

Tua ahi le Zomi numeite hangsanna bang tawh teh ding ih hi hiam? Pasalte tawh liangko kikim ding a, pasalte’ kihta nawn lo ding maw? Pasalte’ ukna nuai ah om nawn lo ding cihna maw? Pasalte’ sepkhempeuh seem thei ding cihnopna maw? A hikei le bang maw?? Pasalte’n kam khat hong cih vial vua le, kam sawm tawh dawng ngam ding cihna maw? Maw??
Leitung a minthang numei hangsante tawm khat en kik le’ng:

Tangthu sung ah~

Joan of Arc (1412-1431)
joan of arcTangthu sungah Piancit numei galhang Joan of Arc in England-te’ zawhthawhna hang a piang kum 100 gal kidona sungah gal makai seem in gal a do na ih thei ciat hi. A mah pen nasemmi numei khat hi lel hi. Kumpi pa kiangah pai in gal makaihna khuan ngen hi.1429 Orlean gal [Battle of Orlean] ah a minam galkap bup makai a gualzawhna ngah hi. A nunung lam ciang galte’n man in a hingtangin singkhuam tungah mei tawh hallum uh hi. [A kihal ma in “ka pumpi n’ong hal tum uh hang, ka lungtang haltum zo kei nu teh!” ci ci hi. Mei vam sung a zon uh le a lungtang kangtum lo takpi ki ci hi].

Khanglui Numei Hangsante~

Golder Mier (1898-1978)
Israel-te’ Prime Minister nu in hangsantakin a gam le a minam makaihna thu ih thei khin hi. Gamdang pan piang ahihang a gam ah ciah kik in Israel gam state khat in a din zawhna ding hanciamna sungah nasiatak in mapang hi. 1948 kum in state khat in hong din’ tak uh ciang, a mah’n Minister of Labor le Minister of Foreign Affair seem khawm a, labor administration ah numei a mah bek ahi hi. Cihtakna tawh gualzotak in 1968 dong seem a, 1969 kum in Prime Minister suak hi. 1969-1974 sung P.M. a seplaitak 1973 kum Yomkipur gal sung in gal kiginna thaneemna mawhsiatna hang in 1974 kum in tawp hi. A ma hun sung in Israel in gal hau pen hi.
Margaret Thatcher (1925-
1925 kum in suak a, Chemistry sin hi. 1979 kum in England gam P.M. suak hi. U.K. gam ah Numei P.M. suak masa pen ahih banah thum vei kizom P.M. seem ngei a mah bek om pan hi. 1983 kum in kitelkikna ah a mah mah in zo hi. 1984 kum in IRA te’ suamna pan suak ta a, Soviet Union tawh cold war sung ki langpanna hang in Iron Lady cih min ‘nick name’ ngah hi. Soviet te tawh Afghanistan gam vai kisukna ah khauh pai mah mah hi. Argentina tawh Falkland tui kulh kituh in gal sim hi. A ma hun sung in U.K. in gal hau hi.
Indira Gandhi (1917-1984)
A pa Nehru sih tak ciang in a mah P.M. ki pia hi. India ah numei P.M. masa pen ahih banah tuni dongh a mah bek mah om hi. 1966 pan 1984 kum a sih dong kum 15 sung P.M. seem a, leitung ah a sawt pen P.M. seem ahi hi: term 4 sung seem a, ki suam lum hi. Gam kiim le pam tawh kilem lo-in Sen tawh ki phin phin a, Pakistan tawh kisim uh hi. A ma sih khit ciang India in gal nei nawn lo hi.
A tung a numei P.M. thum teng pen ki khankhat uh a, pasal te tawh liangko kikimbek lo-in, gam makai kician mah mah te ahi uh hi. Ahizong in a mau hun sung in a gam un GAL hau mah mah se uh hi. A thum un gal sim ciat uh hi. A mau’ hun bei ciang a gam uh gal veng hi. Numei makaihna in galpiangsak ahi kei na diam? [Keima mimal muhna hi]

Khangthak Numei Hangsante~

Benazir Bhuto (1953-2007)
A pa Ali Bhuto mah sun in P.M. suak hi. Muslim gam khat a ding numei P.M. masa pen ahih banah, Pakistan gam a ding numei P.M. masa pen zongh hi pah hi. 1988 kum P.M. a suah cil in kum 35 pha pan hi. 1988 pan 1996 kikal in term 2 sung P.M. seem hi. 1998 kum in a mah le a mah Dubai ah ki exiled a, 2007 kum in a gam ciah kik hi. 2008 kitelna ah dem sawm ahihman in 2007 kum bei ma in ki suam lum ta hi. A sih khit ciang United Nations Prize in the Field of Human Rights kipia mi 7 lak ah kihel hi.
Hillary Clinton ( 1947-
A pasal bek President suak thei hi lo-in, a mah zongh suak thei lua ahihlam kician sak mah mah hi. New York khuapi tangmi in US Senator kum 10 sung (2001-2009) seem hi. 2012 kiteelna ah president ki lamen ahi hi. 2008 lai in zongh Obama om khengkhang hi kei le, amah’n a ngah sawm ahi hi. President hong suak le American gam ah numei president ma sa pen hi pah ding hi. Tua hi le U.S. in gal a hau diam? Ahikei le kilemna a om sak zo zaw diam?
Pi Aung San Suu Kyi (1945-
Galkap juntas te kihta lo nu ahi hi. Ahihhang non-violence policy tawh gualzawhna a laak sawm nu ahi hi. A pa Aung San mah sun in tei le hangsan’ thuah hi. Gamdang a khang khia ahihhang, a gam ah gimna thuak in om ding teel zaw hi. A lawm dang te’n gam ki ukna na seem khin a, a mah’n sep khuan ngah nai lo-in ‘Democracy’ ngahna ding galdo lai hi.

V. Thukhupna: Numeite Makaihna Hoih Zaw Maw, Hoih Lo Zaw Ding?

A tung a khangthak numei hangsan thum te in tu laitak khangkhat uh hi a, Bhuto in bel a gam makaih khin in hong nusia khin hi. A dang te gel Hillary in mai 2012 kitelna ah President hong suak zo ding hiam? Pi Suu Kyi in tu tung kiteelna boycott ahihman in tu ni dong Parliament ah a ma’ kihelna om thei lo suak hi. Mai kiteelna 2015? ah Kawlgam a ding numei P.M. masa pen hong suak zo ding hiam? Kawlgam ah kiteelna om kik lai takpi ding hiam? Om kik le a mah’n a ngah na diam?
Numei le Pasal makaihna koi picing zaw, hoih zaw ding hiam? Numei le pasal ngaihsutna bang hang in kibang lo hiam? Pasian in mihing a bawl lai ngiat in numei le pasal a kibang lo ding in bawl ahi hi. Khuak sung ngaihsutna mah mah zongh a bawlna basic foundation kibang lo ahihna medical science in 1980s masa lam in mu khia uh hi.
Cihnopna ah numei le pasal thu ngaihsutzia pen kibang thei ngei lo ding ahi hi. Ahizong in pasal te tawh liangko kikim in thu ngaihsun khawm, thu vaihawm khawm thei ding numei kisam mah mah ahi hi. Pasalte’ lang pang [langpan’na hi lo]in kithuahkhawm thei ding kisam ahi hi. Numeite ki makaihsak ding a, a mau’ thu thu in vaihawm sak ding cihna hi pah saam lo zel hi.
Tua hi a, Zomi numeite “Numei hang sawk, akpi kihta…” dinmun pan in pasal te tawh liangko kikim dinmun ah hangsanna tawh hong tun’ theihna ding “bang lawng sak le’ng hoih pen ding hiam?” cih thu dotna k’ong nei ahi hi.
Zomi numeite lamsangna ding ngaihsutna tawh,
Khup Suan Pau

Source by    Vaphual.net

No comments:

Post a Comment